ΚΡΙΤΙΚΕΣ / ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΕΙΣ ΕΛΙΣΑΒΕΤ ΠΛΕΣΣΑ Κριτικός τέχνης - επιμελήτρια εκθέσεων Το τοπίο πριν από το πινέλο Κριτικό σημείωμα από τον κατάλογο της έκθεσης «Ανδρέας Βουρλούμης – Τοπία», Astra galerie, 3 Δεκεμβρίου 2007. Αν έχουμε θαυμάσει με το μέσα πάθος που τους αρμόζει τις ανθρώπινες φιγούρες του Ανδρέα Βουρλούμη, θα νιώσουμε την ίδια αίσθηση του μοναδικού και του πολύτιμου, την ίδια ευγένεια, λιτότητα και αλήθεια των μορφών κοιτάζοντας τα τοπία του, την άλλη σπουδαία πτυχή της ζωγραφικής του. Που δεν είναι και τόσο «άλλη», μια και για τον Βουρλούμη το ανθρώπινο πρόσωπο και σώμα ήταν κι αυτά τοπία, προσχήματα για καθαρή ζωγραφική, με ελάχιστη χρήση της γραμμής και με έμφαση στα σχήματα που δημιουργούνται από ατόφια χρώματα. Στα τοπία του Βουρλούμη όμως, τα ζωγραφικά στοιχεία είναι ακόμα πιο ρευστά, ακόμα πιο ελεύθερα, και η παρουσία της γραμμής ελάχιστη -καμία διάθεση για στιλιζάρισμα, όπως σε κάποιες προσωπογραφίες του. Η προοπτική δεν τον απασχολούσε, όσο οι όγκοι και, πάνω απ' όλα, το χρώμα - ακόμα και οι σκιές αποδίδονται χρωματικά και όχι με φωτοσκίαση: «Έδωσα τα χρώματα. Τη μουσική των χρωμάτων». Όλα επιτυγχάνονται εδώ με μια μαγική χρήση της «νερομπογιάς», όπως την έλεγε ο ίδιος, αναμιγνύοντας τις ακουαρέλες για να γεννήσουν τις εικόνες πάνω σε φύλλα χαρτιού μικρών μπλοκ που είχε πάντα μαζί του. Σαν τα τοπία που ζωγράφιζε να ήταν ατέρμονες υπομνήσεις προς τον ίδιο του τον εαυτό, υπομνήσεις όμως όχι ενός τόπου ή μιας στιγμής αλλά μιας αισθητικής ουσίας την οποία ένιωσε ευγνώμων που την αντιλήφθηκε. Σαν να ήθελε την πεμπτουσία ενός τοπίου που τον συγκίνησε μια δεδομένη στιγμή να μπορέσει να τη μεταγράψει στο χαρτί με ζωγραφικά μέσα και να αντιλαμβανόταν διαρκώς από τη δυσκολία και τη συνεχή επανάληψη του εγχειρήματος πόσο αυτή η συγκίνηση δεν ήταν γι' αυτόν κάτι το εξωτερικό, αλλά μια ολόκληρη και σύνθετη εικαστική αρμονία που υπήρχε πρώτα εντός του. Γι' αυτό την αναγνώριζε όταν την έβλεπε και πάσχιζε διαρκώς να την αποτυπώσει ζωγραφικά: «Μια καινούργια εντύπωσις ανακινεί καμία φορά μια μεγάλη επιφάνεια». Και ξανά και ξανά. Χωρίς όμως μανία ή εμμονές. Τα τοπία του Βουρλούμη είναι μοτίβα που τον απασχολούσαν αβίαστα και φυσικά. Γι' αυτό τα παρατηρούσε και τα ζωγράφιζε σε όλη του τη ζωή, σχεδόν για να καταλάβει καλύτερα τις εσωτερικές σχέσεις των φαινομένων μέσα του και γύρω του. Παραλίες στον Πόρο, στα Κύθηρα, στην Πάτμο, στη Σκύρο. Φυστικιές στην Αίγινα. Δάση στην Καισαριανή, Χώρες νησιών. Ουρανοί πόλης. Θάλασσες παντού και μόνες τους, χωρίς χρόνο και τόπο. Το άσπρο φόντο του χαρτιού και μετά σοφοί καταιγισμοί από ωχρές και πράσινα, λουλακιά και μωβ. Η φύση ενδιέφερε εξαιρετικά τον Βουρλούμη, όχι όμως ως φυσιολάτρη ούτε ως περιηγητή ζωγράφο. Ενώ δεν ζωγράφιζε ποτέ από τη φαντασία του, ποτέ δεν κατέγραψε, ούτε έκανε «φωτογραφικές» αποτυπώσεις των τοπίων που αντίκριζε. Η έγνοια του ήταν να αποδώσει όσο το δυνατόν πιο πιστά αυτό που ο ίδιος είχε ήδη απομονώσει με τη ματιά του πριν τη βάλει δισδιάστατα πάνω στο χαρτί του. Γι' αυτό και στα τοπία του άγγιξε όσο πιο κοντά επέτρεπε στη ζωγραφική του την αγάπη του για την αφαίρεση χρησιμοποιώντας χρωματικά πεδία και δίνοντας συχνά στο χρώμα αυτονομία από τη λειτουργία της περιγραφής. Στην παράδοση του Cezanne, του Τurner ή του Μπουζιάνη,με την άγκυρα ριγμένη σε μια έστω ελάχιστη παραστατικότητα και χωρίς ποτέ τα έργα του να διατρέχουν τον κίνδυνο της διακοσμητικότητας ή ενός εγκεφαλικού χαρακτήρα. Ακριβώς γιατί έχουν μια αόρατη εσωτερική δομή που ξεκινά από τον ζωγραφικό πυρήνα των πραγμάτων όπως ο Βουρλούμης τον διέκρινε πρώτα μέσα του και μετά γύρω του και τον απέδιδε στη συνέχεια στο έργο του: «Αφαίρεση είναι ότι πας στα αφηρημένα στοιχεία, στις σχέσεις. Άλλοι μένουν εκεί, άλλοι βλέπουνε αυτές τις σχέσεις, πάντα αναγνωρίζουν και άλλα πράγματα, αναγνωρίζουν ότι αυτό που είδανε είναι ο εαυτός τους μέσα, είναι κάτι που αποτελεί μέρος και της ψυχής». Αυτό που είναι μέσα, ναι, αλλά σίγουρα όχι σαν ιδέα. Με τον τρόπο που ένα αληθινό ποίημα γεννήθηκε από μία λέξη, ένα τοπίο του Βουρλούμη άρχισε να υπάρχει τη στιγμή που εκείνος είδε πώς σε μια κορυφογραμμή ένα μενεξεδί έπεφτε πάνω σε ένα γκριζογαλάζιο και αυτό ήρθε να απαντήσει στη δική του χρωματική αίσθηση πριν προστεθεί στις ζωγραφιές του. Φυτά, δέντρα, νερό, σύννεφα, βουνά, τοίχοι, ανοίγματα, φως και φώτα, θέα από την ταράτσα, ορίζοντες. Όμως όλα αυτά σαν μικρές ματιές, σαν αποσπάσματα του βλέμματος του - το ακριβώς αντίθετο από τους Ρομαντικούς. Ο Βουρλούμης αγαπά τρυφερά τη λεπτομέρεια όχι όμως με την έννοια της μινιατούρας, αλλά σχεδόν με την ακρίβεια και την οικονομία ενός Χαϊκού. Δεν έχω δυστυχώς μαρτυρίες για το αν είχε διαβάσει ποτέ του σινοϊαπωνική ποίηση και ακόμα περισσότερο τι πίστευε γι' αυτήν. Και δεν ξέρω αν δικαιούμαι κανονικά να πω ότι όμως είμαι σχεδόν βέβαιη για τη συγγένεια της σκέψης του με τον πολιτισμό αυτό, για την ίδια αγάπη για το θραύσμα που έχει συμπυκνωμένη τη δύναμη του όλου, που ξεκινάει από μέσα για να συναντήσει το έξω. «Εις όποιον ζωγραφίζει ένα τοπίο, η εσωτερική αντήχηση προηγείται του πινέλου», έχει γράψει ο Wang Wei ένας Κινέζος ζωγράφος του 8ου αι. μ.Χ• Περιεργαζόμενος όμως κανείς τα τοπία του Βουρλούμη δεν μπορεί να μη δει και να μη νιώσει πάνω απ' όλα ότι για εκείνον το να τα ζωγραφίσει ήταν κυρίως χαρά, η δική του χαρά της ζωής. Ένα ηλιοβασίλεμα ήταν «Μια έντασις φωτός και χρωμάτων [...] Ήτανε δύσις ωραία, ήμουνα και νέος».