ΚΡΙΤΙΚΕΣ / ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΕΙΣ ΝΤΕΝΗΣ ΖΑΧΑΡΟΠΟΥΛΟΣ Καλλιτεχνικός Διευθυντής του Μακεδονικού Μουσείου, Ιστορικός της Τέχνης Λίλα Καμπάνη: "Η έκπληξη και το τραύμα" ["Traumatisme", Kέντρο σύγχρονης τέχνης Ιλεάνα Τούντα , Αθήνα , 2006.] Το έργο της Λίλας Καμπάνη εδώ και αρκετά χρόνια, επικεντρώνεται στην έκπληξη που προκαλεί στο θεατή/καλλιτέχνη η μετάθεση της αντίληψής του καθενός μπρος στη κινητικότητα και την ευελιξία των δυνατοτήτων αναγνώρισης του εαυτού ή του ανθρώπινου σώματος. Κύρια όμως την ταυτόχρονη μετάθεση και των δυο μαζί ― καλλιτέχνη και θεατή, εαυτού και σώματος ―, όχι ως στατική εικόνα αλλά ως εικαστικό έργο. Οι συνεχείς παραλλαγές του φωτογραφικού θέματος ολοκληρώνονται μέσα από τις συστηματικές εικαστικές επεμβάσεις που συνιστούν το έργο το ίδιο. Η Καμπάνη επεξεργάζεται το πρωτογενές αυτό υλικό που συνιστά τις περισσότερες φορές ο εαυτός της και μέρη του σώματός της μέσα από τις δυνατότητες της σύγχρονης τεχνικής και τεχνολογίας, κυρίως όμως το επεξεργάζεται μέσα από τη συνείδηση και γνώση των ιστορικών δυνατοτήτων των εικαστικών τεχνών. Οι παραλλαγές αυτές συνιστούν στα έργα της μιαν ενιαία και επαναληπτική μετάθεση της σημασίας που σπρώχνει τον άνθρωπο και τη μορφή του από θέμα απεικόνισης στη δυνατότητα ανάγνωσης της εικόνας, κι από θεσμοθέτη της ταυτότητας στην ποιητική της ετερότητας. Στο έργο της Καμπάνη η παρουσία του ανθρωπίνου σώματος από ιερατική μοναδικότητα γίνεται ρευστή ανάπλαση μιας γλωσσικής διεργασίας. Από φορμαλιστική καθαρότητα η μίξη των ιδιωμάτων έρχεται αντιμέτωπη με μια προφορική λειτουργία του εικαστικού λόγου αποκαλύπτοντας έτσι, μια γλώσσα που η ποιητική της είναι πιο κοντά σε μια κοινή, καθομιλουμένη ή ακόμα και σε μιαν "αργκό" πέρα από κάθε γραφικότητα ή επιτήδευση. Η γλώσσα η ίδια της εικόνας, της όρασης και της τέχνης σμίγουν στο έργο της Καμπάνη σμιλεύοντας με αμεσότητα και ηλεκτρισμό ένα ιδίωμα κοινό, μια εικαστική γλώσσα που μετατρέπει μέσα από την πλαστικότητα των παραλλαγών την εικόνα σε εικαστικό έργο και το κλεισμένο στον εαυτό του σώμα, σε μια υλική εικαστική επιφάνεια. Η επιφάνεια αυτή σαν τόπος όπου επιτελείται άμεσα το εικαστικό γεγονός ελευθερώνει τις σημασίες και χειραφετεί με το χρώμα και το φως, την έκφραση και την κίνηση. Η παρουσία αυτή του γεγονότος και η διαδικασία της επιτέλεσης αυτής δεν περιορίζονται σε μια συμβατική σειρά από εφέ αλλά συνιστούν ξεκάθαρα μια νοητική καλλιτεχνική διεργασία. Η διεργασία αυτή παρά την αυθόρμητη και διαισθητική μορφή που την χαρακτηρίζει, ενεργοποιεί ταυτόχρονα κριτικά και ορθολογικά στοιχεία που αφορούν την ανάλυση της εικόνας, της γραφής και της σημασίας. Μέσα από αυτά τα στοιχεία η αναπαράσταση του σώματος αγγίζει τα όρια της περφόρμανς αφήνοντας πίσω οριστικά κάθε λογική της πόζας ή της στατικής εικόνας. Ταυτόχρονα όμως, το υλικό γεγονός του σώματος και της ζωντανής κίνησης και δράσης ανοίγονται μέσα από τον εικαστικό λόγο που τους δίνει την ύπαρξή τους ως έργο, σε έναν πολυσύνθετο εικαστικό χώρο που ξεπερνά τα όρια της φωτογραφίας. Οι πολλαπλές απόψεις που συνιστούν, συλλαμβάνουν κι επεξεργάζονται τον καθαυτό λόγο του έργου μετατρέπουν την στατικότητα και την ακινησία της μορφής και του σώματος σε μια ατελείωτη σειρά από μεταθέσεις και λεπτομέρειες. Οι μεταθέσεις αυτές γίνονται μετωνυμίες κι οι λεπτομέρειες πτυχές που κάθε φορά αυτονομούνται ανοίγοντας μια συνέχεια από εγγύτητες, περάσματα, κάμψεις και κλίσεις. Η συνεχής ετούτη μεταμόρφωση που σε πρώτη ματιά μπορεί να φέρνει στο νου σκηνές από καρναβάλι ή μεταμφιέσεις, γιορτές ή θέατρο, μάσκες ή μαγική εικόνα, δεν σταματά σε καμία θεματική, δεν ακκίζεται με κανέναν μεταφυσικό λόγο. Το πέρασμα από ένα είδους παιχνίδι σε μια γενικευμένη πρακτική του παιχνιδιού δεν συνιστά αποτέλεσμα κάποιας φιλοσοφικής θεώρησης και δεν εικονογραφεί καμία θεωρητική άποψη του καλλιτέχνη. Ετούτη η μετάθεση της σημασίας και η μετάβαση από μια πραγματικότητα σε μια άλλη γίνεται εμπειρικά. Η εμπειρική ετούτη καλλιτεχνική πρακτική συνιστά μια συστηματική διαδικασία γνώσης κι αυτογνωσίας που αναπτύσσεται κι ολοκληρώνεται μόνον μέσα στη διάρκεια και το χρόνο. Η σύλληψη του έργου έτσι, συνίσταται σε μια συνεχώς μεταβαλλόμενη πρακτική που συμμετέχει ενεργά στην ολοκλήρωση του εικαστικού έργου μετατρέποντας την έκπληξη του θεατή σε επαγρύπνηση του καλλιτέχνη και την θετική διάθεση της κάθε παρτίδας στην εμπέδωση μιας γλώσσας που φέρει τον λόγο πέρα από τα όρια της αφήγησης. Παρόλο ότι η σχέση της φωτογραφίας με το ανθρώπινο σώμα είναι σύμφυτη με την ιστορία της από την εποχή των πρώτων πειραματισμών και του φωτομοντάζ, η ψηφιακή εποχή και οι νέες τεχνολογίες έχουν ανοίξει καινούργια σημασιολογικά μέτωπα μεταθέτοντας τα όρια των νοητικών δυνατοτήτων και τις προοπτικές σύλληψης των διαδικασιών που συνιστούν το εικαστικό έργο. Μπορεί να πει κανείς έτσι, πως και στην περίπτωση της Καμπάνη το έργο σήμερα, αναμετριέται αδιάκοπα με τη φωτογραφία μέσα από προβλήματα που αφορούν τη σχέση σώματος και αποσπάσματος, μέρους και όλου, εσωτερικότητας και εξωτερικότητας, τόπου και άτοπου, κίνησης και στάσης, αντικειμένου και υποκειμένου. Η αναμέτρηση αυτή όμως, δεν συνιστά εικονογράφηση ούτε της τεχνικής ούτε της φωτογραφικής τέχνης της ίδιας, αλλά ένα εμπειρικό ερευνητικό πεδίο και έναν πειραματικό τρόπο για να δει κανείς την εικόνα, τη μορφή και την κίνηση. Καμία προκαθορισμένη άποψη ή μοντέλο δεν έρχονται να σταματήσουν τη σημασία ή να οδηγήσουν την κίνηση της πρακτικής που μαζί με το έργο και το θεατή, αποκαλύπτονται στα μάτια του καλλιτέχνη κάθε φορά καινούργια μέσα από τη συγκεκριμένη περίπτωση κάθε σειράς. Έτσι η δυναμική της κίνησης ξεπερνά το μοντέλο και η δύναμη της εικόνας ισοπεδώνει κάθε είδους θέση. Η αποσπασματικότητα του θέματος στα έργα της Καμπάνη γίνεται ένα με την πύκνωση του χρόνου που συλλαμβάνει την οπτική στιγμή ως καθαυτό έργο. Σε μεγάλο βαθμό η αναγνώριση ή μη της μορφής επεμβαίνει δραστικά και ανακινεί τη στιγμή αυτή ως καθαυτό ερώτημα τόσο της φωτογραφικής προέλευσης της εικόνας όσο και της εικαστικής στοχαστικής της τέχνης. Η πρακτική διεργασία που ενεργοποιεί τις κάμψεις του φωτογραφικού πλαισίου καταλύει την θεατρική πρόκληση της εικόνας για να οριοθετήσει το σώμα πέρα από την αληθοφανή αναπαράστασή του σε μια σχεδόν ζωγραφική κίνηση. Η προβληματική της αναπαράστασης εγκαταλείπει τη διερεύνηση της ταυτότητας για να μετατραπεί σε μια σειρά ενεργών μεταθέσεων των ορίων της εικόνας και της παράστασης, των κωδίκων αναγνωσιμότητας ή μη, της φυσικότητας ή της έντεχνης επεξεργασίας, της μορφής ή της απεικόνισης. Οι μεταθέσεις αυτές που αποτελούν μόνιμη πρακτική και συνεχή ενασχόληση πολλών σημαντικών φωτογράφων και καλλιτεχνών της εποχής μας, βρίσκουν στο έργο της Καμπάνη πρόσφορο έδαφος για να εκπλήξουν μέσα από την αμεσότητα και τη φυσικότητα με τις οποίες τόσο σοβαρά και λόγια ερωτήματα φτάνουν στο επίπεδο μιας καθημερινής, απλής, ρευστής και ευέλικτης διεργασίας που ολοκληρώνεται σχεδόν μπροστά στα μάτια του θεατή σε εικαστικό έργο. Ήδη από την εποχή του μοντερνισμού το σώμα αφήνει τον ιδεατό χώρο του κάλλους και του μύθου για να έρθει σε απροκάλυπτη επαφή με τις διαφοροποιήσεις της κίνησης, της έκφρασης, της νόησης, της φαντασίας, μιας σχεδόν "γυμνής" πραγματικότητας και καθημερινότητας. Μπορεί μάλιστα να πει κανείς πως μέχρι σήμερα, η διαφοροποίηση της καλλιτεχνικής φωτογραφίας από την φωτογραφία ως τεκμήριο εκφράζει με ιδιαίτερη έμφαση πια αυτή τη διαλεκτική αντιπαράθεση όπου το σώμα δεν δηλώνει αλλά σημαίνει, δεν σταματά τη σημασία αλλά ενεργοποιεί τις ατελείωτες δυνατότητες της. Η φωτογραφία λειτουργεί εδώ σαν παραμορφωτικός καθρέφτης και μας παρουσιάζει αναπάντεχες πτυχές του κόσμου, του εαυτού μας ή της πραγματικότητας όπως τις βλέπουμε ν'αποκαλύπτονται στα μάτια μας για μια μόνη φορά σαν εκφάνσεις του τυχαίου, του στιγμιαίου ή του άπιαστου τόσο της ζωής όσο και της τέχνης. Όλων των ειδών επεμβάσεις και συμβάντα, γεγονότα και ατυχήματα, τραυματισμοί και εγχειρήσεις, δράσεις και πράξεις, κινήσεις και ανακινήσεις, φέρνουν σε συνεχή αντιπαράθεση το γεγονός του έργου με την καλλιτεχνική διεργασία που το ολοκληρώνει, τη συστηματικότητα με το αυθαίρετο που το θεμελιώνει, τη σειρά με τις εκπλήξεις που ανασκευάζουν τους σταθμούς του, την καθημερινότητα με το αναπάντεχο που το προκαλεί, το ασήμαντο με το θαυμαστό που το παρουσιάζει στα μάτια μας. Η συνεχής ετούτη αντιπαράθεση από κριτικές ή ελεύθερες απόψεις συστηματοποιείται για να γίνει πλέον, η πρωταρχική δουλειά του έργου μέσα από την οριακή γραμμή που διαχωρίζει τη φωτογραφική πρακτική και τον εικαστικό λόγο. Η αποσπασματική και σειραϊκή αυτή γραφή που υπογραμμίζει αυτό το διαχωρισμό οργανώνεται σε συστηματική πρακτική και μας παρουσιάζει το ίδιο μας το βλέμμα να πέφτει μαζί με το χέρι του καλλιτέχνη πάνω στα πράγματα με τρόπο που δεν έχουμε συνηθίσει να αναγνωρίζουμε ή να παρατηρούμε. Έτσι, ένα μέρος του έτερου σώματος ή του ιδίου του εαυτού μεταμορφώνονται σε απρόσμενο απόσπασμα του κόσμου που αποτελεί μετωνυμικά ένα εύπλαστο υβριδικό υλικό ενώ παράλληλα καταγράφει κριτικά ένα αξεπέραστο σημασιολογικό όριο του πραγματικού. Η Καμπάνη μέσα από μιαν επίφαση ελαφράδας και ανεμελιάς που μοιάζει να καλλιεργεί σε πρώτη ματιά το έργο της, εμβαθύνει σιωπηλά κι ερωτά σε ιδιαίτερα χαμηλούς τόνους και βαθιά ανθρωπιστικό λόγο, τη φαινομενικότητα της εικόνας, τη χάρη και τη ματαιότητα των πραγμάτων.