|
ΧΡΙΣΤΙΑΝΙΚΑ
Νικόλαος Χούτος
Έργα
Συνέντευξη στο Γιώργο Μυλωνά (29/11/2010)
Συμμετείχες στην πρόσφατη έκθεση στο Βυζαντινό Μουσείο (26-27/11/2010), με αφορμή τη διημερίδα της Θεολογικής Σχολής για το μέλλον της εκκλησιαστικής τέχνης. Τέθηκε με έμφαση από πολλούς το αίτημα της ανανέωσης. Τι σημαίνει ανανέωση στην εκκλησιαστική ζωγραφική;
Ο τρόπος του «Ζω-γραφίζειν» ερμηνεύεται και ετυμολογικά: γράφω τη ζωή και τη στιγμή που ζωή για μένα είναι ο Χριστός, προσλαμβάνω στο μέτρο των δυνατοτήτων μου κάτι από την ζωντάνια Εκείνου! Συνεπώς, η ανανέωση στην εκκλησιαστική ζωγραφική, αφορά τους καλλιτέχνες εκείνους που είναι ζωντανά μέλη -κι όχι νεκρά κύτταρα- της Εκκλησίας, βιώνουν δηλαδή βαθιά τη μετάνοια της ύπαρξής τους? υποφέρουν, πονούν και δημιουργούν μέσα από την τραγικότητα του περιβάλλοντός τους τη χαρά, την ελπίδα ,την ωραιότητα, αυτό που ονομάζεται Χριστός! Επομένως η ανανέωση στην εκκλησιαστική ζωγραφική έχει να κάνει με το πώς βιώνει κανείς τον Χριστό! Εάν π.χ. ζωγραφίζω εικόνες μόνο για να κερδίσω χρήματα τότε έχω αποτύχει! Δυστυχώς, είδαμε στο Βυζαντινό πέρα από δύο - τρεις αληθινούς εικονογράφους, τους υπόλοιπους να φέρνουν έργα που έκαναν πριν από είκοσι χρόνια!
Πολλοί σημειώνουν στις μέρες μας ότι η αγιογραφία παραπαίει ανάμεσα στη χειροτεχνία και τη ζωγραφική. Που εντοπίζεις το πρόβλημα;
Το πρόβλημα βρίσκεται στο έλλειμμα παιδείας! Οι εικονογράφοι στο σύνολό τους απαξιώνουν την μόρφωσή τους σχετικά με την εργασία που ασκούν! Δε μελετούν τίποτε από τη δισχιλιετή ζωγραφική παράδοση της εκκλησίας. Έχουν βολευτεί στις παραγγελίες, τις δημόσιες σχέσεις, σ’ αυτό που κάποτε έμαθαν. Όμως δεν υπάρχει παιδεία ούτε στους επιτρόπους των ενοριών, ούτε και στους ιερείς! Και δεν ενδιαφέρονται ν’ αποκτήσουν. Θα’ λεγα ότι η χειροτεχνία μπορεί να γίνει μνημειακή-υψηλή τέχνη μόνο αν έχει ευαισθησία και γνώση ο καλλιτέχνης! Δείτε στο Λονδίνο με την έκθεση "Byzantium", συνέρεαν εκατοντάδες χιλιάδες επισκεπτών από όλα τα μήκη και πλάτη του κόσμου προκειμένου να δουν έργα "χειροτεχνίας" με υψηλή αισθητική! Στην πρόσφατη δουλειά μου προσπαθώ να κάνω την χειροτεχνία υψηλή Τέχνη, να επηρεάσω, να ελκύσω τον σύγχρονο άνθρωπο, τον μυημένο χριστιανό, αλλά και τον αμύητο. Εν τέλει να επιτελέσω το έργο της μετάδοσης και της ομολογίας Χριστού στον κόσμο! Αυτός θα πρέπει να είναι κι ο ρόλος του εικονογράφου.
Σε πολλούς ναούς της Αθήνας παρατηρούμε το φαινόμενο ν’ αφαιρούνται εικόνες ναζαρηνές ή έστω “δυτικότροπες”, του 19ου αι, και ν’ αντικαθίστανται από νέο-βυζαντινές, από αντίγραφα, κυρίως, της κρητικής τεχνοτροπίας. Θα ήθελα την άποψή σου.
Το γεγονός έχει να κάνει προφανώς, με την αντίληψη του εκ-βυζαντινισμού των πάντων. Ο άνθρωπος της προσευχής δεν έχει ανάγκη παρά μόνο τα δάκρυά του για να επι-κοινωνεί με τον Χριστό. Δεν έχει ανάγκη θέλω να πω την εικόνα: είτε φυσιοκρατικής, είτε βυζαντινής τεχνοτροπίας είναι αυτή. Ο άγιος Σιλουανός ο αθωνίτης μπροστά σε τι προσευχόταν; Mα η ζωή του όλη ήταν μια προσευχή! Ο άγιος Νεκτάριος; Απ΄ την άλλη πλευρά, ο γερο-Πορφύριος ο διορατικός δεν είχε σπουδάσει τίποτε από τέχνη, είχε όμως μια υψηλή αισθητική, γι αυτό κι αναγνώριζε αξία μόνο στις γνήσιες εικόνες της ορθόδοξης παράδοσής μας. Το γεγονός της ζωγραφικής, θέλω να πω, των εικόνων έχει ύψιστη σημασία για όλους εμάς που δεν έχουμε φτάσει την πνευματικότητα των αγίων. Η εικόνα είναι ο χάρτης που μας οδηγεί στην προσευχή! Εάν ο χάρτης είναι λάθος φτιαγμένος η έχει ατέλειες, τότε, θα χάσουμε τον δρόμο μας ή στην καλύτερη των περιπτώσεων θα μας προκαλέσει δυσκολίες στο να τον βρούμε.
Ο πιστός, τελικά, μπορεί να αισθανθεί την εικόνα λατρευτικά όσο κι αισθητικά;
Το αισθητικό γεγονός της εικόνας, είναι εκείνο που οδηγεί τον σύγχρονο άνθρωπο στην λατρεία. Γι΄ αυτό είμαι σίγουρος! Το έζησα απ’ την αρνητική του διάσταση το καλοκαίρι πηγαίνοντας σ’ ένα μεγάλο προσκύνημα της ορθόδοξης εκκλησίας μας. Στον λατρευτό μου Άγιο Γεράσιμο, στην Κεφαλονιά! Τόσο τα τρία μου παιδιά, όσο κι οι άνθρωποι που έμπαιναν στο μεγάλο ναό που χτίστηκε στην τιμή του Αγίου σχολίαζαν αρνητικά το εικαστικό γεγονός των τοιχογραφιών! Δεν στέκονταν λεπτό μέσα στον ναό! Μου έκανε τρομακτική εντύπωση. Πρόκειται για την αποθέωση του βυζαντινιστικού κιτς. Το να κρατώ στην τσέπη μου μια πλαστικοποιημένη εικόνα του αγίου Νικολάου του Στρειδά η της Παναγίας της Τριχερούσης είναι θεμιτό. Είναι ευλογία κρυφή. Το αγαπώ. Το να τυπώνονται ανεξέλεγκτα εικόνες του οποιουδήποτε μαθητευόμενου εικονογράφου και να γίνεται ένα απίστευτο εμπόριο, το θεωρώ βαθιά πτώση! Δεν είναι καθόλου λατρευτικό γεγονός, πόσο μάλλον αισθητικό, το να βλέπω σε μοναστήρια ακόμη τυπωμένες σε πανί με επιχρύσωμα, εικόνες σύγχρονων εικονογράφων. Αγγίζει τα όρια της "ύβρεως". Μα το να ζωγραφίσει κανείς μια εικόνα είναι το ύψιστο λατρευτικό γεγονός. Προτιμώ μια ζωγραφισμένη εικόνα ενός λαϊκού τεχνίτη, χωρίς χρυσό, απλοϊκά και πάνω απ’ όλα με καρδιά φτιαγμένη, παρά τις φωτοτυπημένες στα τέμπλα και στα προσκυνητάρια των εκκλησιών. Αυτό πιστεύω πως ο κόσμος το αισθάνεται και το καταλαβαίνει βαθύτατα.
Θα ήθελα ένα σχόλιό σου για την αισθητική στο σύγχρονο ορθόδοξο ναό
Στην συνείδηση του νεοέλληνα είναι απαξιωμένη η γενικότερη αισθητική των εκκλησιών μας. Κι όμως, στη χαρά και στη λύπη του, στη στεναχώρια και στη γιορτή του ο άνθρωπος, θα κάνει πράξη το εκκλησιαστικό του γεγονός! δηλαδή θα έρθει στο ναό. Τότε, αν δεν τον «κερδίσουμε» με τη γενικότερη συμπεριφορά μας και προπάντων με την αναμφισβήτητη αξία της λειτουργικής μας Τέχνης τον χάνουμε, αφού φεύγει παντελώς αδιάφορος γι’ αυτό που έζησε. Είναι μεγάλο το ολίσθημα. Δεν χρειάζονται λόγια!
Αντίθετα, έζησα σε σχολική εκδρομή, στον Όσιο Λουκά στη Βοιωτία, ανθρώπους άθεους να επαναπροσδιορίζουν τις θέσεις τους, όσον αφορά το μήνυμα των γεγονότων της επιγείου ζωής του Κυρίου μας ,μέσα από την εικονογραφία των ψηφιδωτών του. Κι ενώ εδώ χρησιμοποιούνται χρυσές ψηφίδες - τι πιο πολυτελές! -, δεν έχεις πουθενά την εντύπωση της χλιδής! Το αποτέλεσμα είναι τέτοιο, που αμφισβητείται το ίδιο το υλικό. Θα έλεγα αυτοκαταργείται κι εστιάζεις στη μεγαλοπρέπεια του σωτηριολογικού γεγονότος της ενανθρωπήσεως του Θείου Λόγου. Τελικά αποχωρείς πλήρης, ξεκούραστος κι αναπαυμένος. Η αρχιτεκτονική, η εικονογραφία κι ο περιβάλλων χώρος έχουν κερδίσει τις αισθήσεις σου!
|
|
|
